CUONTO
Ricardo, nino de nuobe anhos, pegou ne l telemoble, marcou l númaro i oubiu-se ua boç:
- Stá lá?!
- Abô Jentonho?
- Sós tu Ricardo? Passa-se algo?
- Nó, era para le dezir que ten que benir a passar l Natal cun nós.
- Anton este anho tamien nun benis?
- Parece que nó.
- Bou a falar cun bó Marie a ber l que diç.
- Lhougo yá chamo outra beç.
- Até lhougo anton.
- Quien era?
- Era Ricardo para irmos a passar l Natal culhes.
- Quier dezir que nun bénen, yá fázen cumo ls outros dous! Dezir que hai ua mai para cien filhos i nun hai cien filhos para ua mai!
- Que ye que quieres mulhier, eilhes ténen la sue bida.
- Son las mulhieres, que agora solo quíeren cidade.
- Mira a ber se te calhas, dezir que nunca quieres salir de casa.
- Tu bien falas, mas you andar de carro ye ua muorte.
- Bá… Que l digo a Ricardo quando telifonar outra beç?
- A mi si me custa, mas tamien passar l Natal solicos! Pus di-le que Antonho mos benga a buscar, mas ten que mos traer a drumir a casa, que you nun me dou na cama de ls outros.
Un rato apuis toca l telemóble, era Ricardo.
- Abô, yá cumbenciu bó Marie?
- Si bamos, mas diç-le a tou pai que ten que mos traer apuis de cenar.
- Que buono, mas nun podeis ir sien me cuntar ua cuonta de Natal de las de berdade.
- Diç-le a tou pai que benga algo cedo, se nó bó Marie inda se bai a ber l ramo* i yá se nega.
Antonho bieno a buscar ls pais. Cumo se speraba niebe i sabie que la mai anjoaba, éran nuobe horas i yá staba a la puorta. Tamien ls padres yá stában purparados, solo fui agarrar na berça tronchuda, ne l garrafon de bino nuobo, nas chouriças i nas tabafeias i ála para Bergáncia.
La biaige corriu bien i até tie Marie pouco anjoou.
Chegados al prédio, nun cabien todos ne l’eilebador i inda porriba cul que lhebában, houbo que ir por dues bezes. Ricardo i la mai speraban-los arriba i esta lhougo ls mandou para ua salica adonde teníen un sofá i ua telbison.
- Sentem-se aí e vão vendo a televisão, o Ricardo faz-vos companhia.
- Abô, yá sabe que ten que me cuntar algua cuonta de Natal.
- Que quieres que te cunte, mal andube a scuola, inda bá que sabes mirandés, fui algo de buono que fizo tou pai, ansinar-te la nuossa lhéngua. Mira, yá ampeça a nebar. Inda se me lhembra, bai a fazer anhos para Febreiro, bino ua nebada, la niebe era tan fina, que antraba por todos ls sítios. Chamórun-le niebe buraqueira.
- Tu inda tubiste suorte, que yá tenies la casa forrada, mas na casa de miu pai inda era teilha bana, la niebe antrou i you spertei cun meio palmo de niebe an riba de las mantas.
- Si fui berdade, abô?!
- Mais que berdade, i tu bó nun era de las mais pobricas, mas houbo giente que nien mantas tenie.
- Inda se quéixan esses na telbison…
- Apaga-me esso, que nunca soubírun l que fui la bida.
(RICARDO)
L GALATON
Nua cierta parte de
Nun se dira l causo de alhá se passáren cousas stranhas. Ende, un galaton1 racha-la al meio nun deixando que ua metade passe para la outra.
Ls aldeanos de la squierda i ls de la dreita amóstran, a cada cachico, la senreira que le ténen als de l outro lhado.
Alguns aldeanos, que nun quejírun scolhir partido, tamien se béien afruntados.
Nun habie modos de s’antendéren i muitas fúrun las guerras.
Anté que un die, Pimporix, filho de l xefe de la mano squierda, quedou de amores por, Pendina, filha de l xefe de la mano dreita.
Mas ye melhor ler l galaton… ( eidiçion d’Asterix en mirandés ).
Esta stória nada tén a ber cun la realidade de l que se passa nua bila mirandesa que tén raízes celtas, Sendin – Sindinix.
Mas se acauso tén, que todo acabe cumo ne l galaton.
Neilha, tamien ls partidos de la dreita i de la squierda tráien todo debedido, uns para un lhado i outros para l outro i quien manda son ls (romanos).
« Al fin, ajuntados al redor de l sou nuobo maioral, Pimporix, ls gauleses zbiórun pa la sue tierra ua parte de l riu, para anchir l galaton, que yá nun sierbe para nada.
Agora solo quédan ls cunhos de la mano squierda i ls de la mano dreita i ua bena d’auga por dambos ls lhados.
A las portaladas d’antrada de la aldé achórun un sentido nuobo culs purmeiros sentidos únicos de toda la stória antiga».
(1)- En francés ( le grand fossé ).
En mirandês ( l grande balado, la grande augueira )
En pertués ( o grande fosso )
LA TRINDADE - FIESTA DE FUONTE ALDÉ E ALREDORES
La fiesta de la Trindade, ne l cabeço que ten esse nome, ye ua de las fiestas mais amportantes i cuncurridas de todo l praino. La capielha de la Santíssima Trindade ye ua de las mais antigas i debe tener sido costruída subre un santuário pré-stórico. Tudo l que se puoda dezir subre esso, son oupeniones personales yá que nun se conhece un studo bien feito subre eilha.
La capielha
L que si se sabe ye l que ben de la tradiçon oural i que you cunsidero inda la melhor fuonte para se sabéren las cousas. Se ye cierto que tamien nesso puode haber muita çfrencia ne l que se cunta, tamien ye mais fácele ancuntrar nas partes que se cúntan, de eigual modo, rezones para tirar las cunclusiones mais acertadas.
La fiesta
Por l que la maiorie cunta, ne l cabeço-de-la-Trindade, siempre se fizo ua romarie, an que todos ls pobos alredor de l cabeço, se ajuntában para fazer la fiesta, mas tamien para mostrar la fuorça de cada un. Habie mesmo pobos que se ajuntában cun outros i por bezes, las probas de fuorça ou las anterquidencias antre eilhes éran resolbidas a porrada. Mas hoije reina la paç i la buona cumbibencia antre todos i ne l fin de la percion, la giente de ls pobos, cun la sue mocidade i bandeiras, fázen la buolta a la capielha (ronda).
La percion
Las buoltas a la capielha ténen un ritual anteressante, la banda bai a buscar la malta de cada tierra para dar la buolta a la capielha cun eilha, apuis queda solo la malta i dan mais dues buoltas. Este anho fúrun las de Fuote Aldé purmeiro, por ser la tierra que ourganiza la fiesta, apuis Sendin i a seguir Prado Gaton.
La malta de Fuonte Aldé
La malta de Sendin
La malta de Prado Gaton
Las maltas de Fuonte Aldé i de Sendin fázen tamien ua ronda solo cun las mulheres. A la frente de las maltas ban ls mardomos de las mocidades de cada tierra, mas a la frente de la música, que questuma ser siempre la de Miranda, ban ls mardomos de la SS. Trindade.
Las mulhieres de Fuonte Aldé
Las mulhieres de Sendin
Ls mardomos a la frente de la banda
Quando acában las rondas, ajúntan-se bários grupos para coméren la merenda.
Durante la tarde hai feira, mas este anho cun las deficuldades que hai, la feira fui pequeinha, mas yá habie cereijas a la farta.
Ls mardomos de la mocidade de Sendin
Ne ls retratos de l SAL bou a poner ls outros retratos todos.
ABRIL I MAIO Ls meses de Abril i Maio son de ls mais amportantes para la agricultura, puode-se dezir que son la chabe para todo l anho. L campo cubre-se de froles de todas las quelores i l cielo apimpona-se cun paixaros de ls mais bariados, de maripousas i abeilhas, ye tiempo de Primabera. L campo cubre-se de froles Mas para séren meses buonos tamien ten que chuber, ua chuba bien chubida, cumo diç la giente. Yá dezíen ls bielhos: - Chuba-me a mi Abril i Maio i a ti todo l anho… Ye l tiempo de porparar ls huortos i hai que ampeçar a poner las patatas de scadal. Las perdizes chócan ls uobos i ándan mansicas. Las perdizes ándan mansicas La chuba de la última semana fui buona i al mesmo tiempo nun gelou i se assi cuntinar mais uns dies yá l anho ben buono. L die 25 fui l die de San Marcos i dezien tamien ls bielhos: - Las geladas de San Marcos son malas para las binhas, para la frol de l centeno i para las brebas. Quando hai geladas neste tiempo, ben de nuite, San Marcos, i bota abaixo cun ua bara, las brebas - figos tempranos - . Se nun gelar, por la Santa Cruç (3 de Maio) yá la binha reluç. Las binhas ban arrebentadas An Cunstantin dezíen que se chubisse ne l die de San Marcos, l santo, ganhaba un touro. La chuba, nesta última semana, era tan neçaira i buona que dezíen: - Se chuber an San Marcos, Sembra tou lino, Nos altos I ne ls baixos. Inda habie lino nesse tiempo.
NE L “DERBY” DE L PRAINO SENDIN GOLEOU L MIRANDÉS
Las dues eiquipas
Sendin –-- 4
Mirandés – 2
Nua tarde de sol i cun centenas de pessonas a ber, jogou-se l jogo mais amportante para las dues eiquipas, que ye l “derby” de l Praino.
La purmeira parte, cumo nun podie deixar de ser, ampeçou por ser un jogo an que las dues eiquipas jogában cun cuidado para nun perdéren l jogo, mas l guarda-redes de l mirandés, als 25m, dou un frango menumental i l Sendin passa a ganhar por 1-0.
La giente que habie
L jogo a seguir al golo de l Sendin, mudou por cumpleto. L mirandés, cun jogadores mais bielhos, passou a jogar mais an fuorça, cuidando que cun esso desourientaba ls jogadores de l Sendin, mas l resultado fui quedar sin un jogador, que fui spulso.
L Sendin parecie que staba cuntento cun l resultado i cun un jogador a mais, nun se mataba muito i l anterbalo chegou cun 1-0.
L mirandés jogaba duro
L Sendin a festiar l golo
La segunda parte i até ls 25m baliu mais por la fiesta nas bancadas, que por l jogo i nua jogada de ansistencia l mirandés ampata. Se l Sendin fizo mal até alhi al cuntentar-se cun 1-0, l mirandés fizo pior al cuntentar-se cun 1-1, yá que tenie menos un jogador. Al remeter-se atrás, fizo cun que l Sendin, cun la ajuda de la giente, atacasse mais i l 2-1 i a seguir l 3-1, acabórun cun l mirandés. L Sendin era duonho de l jogo.
L Sendin era duonho de l jogo
L Sendin jogaba cumo querie, anquanto l mirandés passou a armar çancadielhas a tuorto i a dreito i acabou por ber outro jogador spulso. L 4-1 fui natural i l Sendin poderie tener marcado mais un ou dous golos.
Mas acerca de l fin de l jogo, cun la giente eicitada nas bancadas i ls jogadores ne l campo, l jogo passou a ser mais duro i l Sendin biu tamien un jogador ser spulso, por lebar l segundo amarielho.
Fui ua buona tarde de jogo de bola
L mirandés aporbeita i faç l 4-2 final, mesmo al sonar l apito de l árbito para acabar l jogo.
L Sendin fizo la fiesta i mais parecie que habie ganhado l campeonato çtrital, tal fui la animaçon de la giente durante l jogo.
Este testo stá screbido cun l- an ampeço de palabra, a la moda de l mirandés de Sendin, cunsante la 1ª Adenda a la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa.
COUSAS DE LA FEIRA
Ne l die dous de Janeiro ye feira an Mogadouro i todos ls anhos ben la mesma lhona para anganhar ls garotos.
“Hoije bamos a la feira para ber la baca que ten tantos cuornos cumo dies ten l´anho”.
Toda la giente yá oubiu esto mil i ua beç i yá l dixo tamien, mas ralo ye l´anho que nun se torne a amentar.
Ua barraca de la feira
Todo se questuma bender cumo dantes i las barracas cun las nuobidades tamien nun fáltan. L que falta son las bacas, que agora yá nun se puóden bender cumo era uso. Dezi a ber se nun era lindo esto!... L garoto a tomar cuonta de las bacas Son quadros destes que naide yá puode ber al bibo i muito menos cumprar. Mas esse tiempo naide l quier i la fame que se passaba tamien nó. Mas para acabar cun la fame, tenie que se acabar cun la beleza i l amor? I la fame, acabou? Tamien esto bai acabar. A apanhar las bides Las binhas quédan por podar, ls bielhos yá nun son capazes i als nuobos nun cumpensa, mas quien quier saber? Dízen que tenemos que ser nós. I para tratar de ls bancos i de ls milhones, son eilhes? Este testo stá screbido cun l- an ampeço de palabra, a la moda de l mirandés de Sendin, cunsante la 1ª Adenda a la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa.
L FITO
Ne l die de la REZOSA, que ye un die subre la cultura mirandesa, fui a Fuonte Aldé i tirei retratos de ls jogos tradicionales, bou a ber se inda sabeis jogar al fito i se nun sabeis, a ber se daprendeis.
La primeira mano
Ponesse un marco de un lado de l campo i outro de l’outro i joga-se cun las cuncas (piedras apropiadas), atirando-las de un lado para l’outro, para ber se mocan l marco que bale 5 puntos. Se naide acerta ganha la cunca que queda mais acerca i ganha 2 puntos.
La segunda mano
Ban-se somando ls puntos i ganha l que fazir dues bezes 15 puntos. Pode-se jogar de dous ou de quatro. Cada un ten dues cuncas para atirar.
Ls jogadores de quatro
Ye ua pequeinha splicaçon de l jogo para lembrar als que yá muito tiempo nun jógan i para ls outros quedáren a saber un jogo muito usado ne l Praino.
ARQUEOLOGIE - SENDIN
Hoije bou a dar ua noticia de algo que uns poucos sáben, mas que la maior parte nun sabe nin oubiu falar.
Hai mais de 25 anhos que you scubri cerca de la capilha de S. Paulo un poboado de la eidade de l fierro.
Alhi ancuntrei muitas pieças de sílex que antreguei al drº. Domingos S. Marcos que desso falou ne l “Catálogo dos monumentos e Sítios Arqueológicos… 1988”.
Dei-le 11 pieças que fúrun yá debidamente studadas.
Estas ancuntrei-las alhá este anho
La drª. Maria de Jesus Sanches destinta arqueóloga tamien se referiu a esso ne l sou trabalho “Cuntribuição para o estudo da pré-história recente no Planalto Mirandês”.
La drª. Maria de Jesus Sanches dixo que era amportante fazer-se ua scabaçon, cun arqueólogos para ber se haberie mais cousas. An Maio stube alhá i por lhi achei cacharros de bárias culidades.
Ls cacharros que ancuntrei
Fui hoije alhá i todo cuntinua cumo dantes.
Ye porqui l poboado
Quando se diç que Sendin nun ten stória, nin nada para mostrar, ye porque nun se coiécen las cousas. You stube uns anhos fuora de i cuido que ye tiempo de fazer algo.
Ampeçar por dar a coincer las cousas ye l percipal.
amigos
www.agarramestespalos.blogspot.com
www.estoriasdaminhaterra.blogs.sapo.pt
www.frolesmirandesas.blogspot.com
www.nuobasdalpraino.blogspot.com